غربت در شهر مادری؛ خاطرات یک دانش آموز چهاربرجی از مصائب اولین روز مدرسه

اولین روز مدرسه‌ام هیجانی عجیب سراسر وجودم را گرفته بود. لحظه شماری می‌کردم که وارد مدرسه و کلاس درسمان بشوم. خیلی خوشحال بودم که دیگر من هم بزرگ شده‌ام و می‌توانم به مدرسه بروم. من به همراه تمامی بچه های کلاس اول در نیمکت‌های چوبی خود نشسته بودم و منتظر بودم تا معلم از راه برسد. نصف افکار من در خانه و پیش مادرم جا مانده بود، این اولین روزی بود که از خانواده‌ام جدا شده بودم و این مسئله باعث شده بود کمی استرس داشته باشم. ولی ارتباط با دوستان جدید و بازی با آنها همه چیز را از یادم می‌برد.

چند لحظه گذشت یک جوان قد بلند با قیافه‌ای عبوس وارد کلاس شد. یکی از بچه‌ها که ظاهرا برای بار دوم بود که در کلاس اول حضور داشت سراسیمه فریاد زد: برپا! اولین بار بود که این کلمه را می‌شنیدم. با خودم می‌گفتم منظور دوستم چیست؟ معلم لب به سخن گشود و توضیح داد که با شنیدن این جمله باید بلند شویم. با خودم فکر می‌کردم خوب برای پا شدن چرا از این کلمه عجیب استفاده می کنند؟ ” آیاغا دورون ” که از برپا راحت تر است!؟ ولی با خودم گفتم شاید این یک رمز باشد که مخصوص مدرسه است! سپس معلم خودش را معرفی کرد اسمش آقای طلایی بود. آقای طلایی یک تابلوی بزرگ نیز همراه خودش آورده بود که عکس‌های بسیار قشنگی داشت و به آن “لوحه” می‌گفت. آقای طلایی لوحه را از تخت سیاه آویزان کرد و شروع کرد به نام بردن عکسهای روی آن: گوش – موش – کاج – هویج – گربه…

من و همه بچه‌ها مات و مبهوت مانده بودیم که معلممان چه می‌گوید! آقای طلایی رو به تمام بچه‌ها کرد و گفت شما نیز باید همراه من این کلمات را تکرار کنید و نام آنها را یاد بگیرید. با خودم می‌گفتم من که نام آنها را می‌دانم پس چرا آنها را با این نام‌های نا آشنا تلفظ می‌کنند؟

ترس و استرسی عجیب تمام وجودم را گرفته بود. انگار از خانه و روستایمان و مردمانش فرسنگها فاصله داشتم. حس می‌کردم وارد دنیای دیگری شده‌ام. دنیایی مملو از ناشناخته‌ها و سرشار از احساس غربت و بیگانگی. فکر می‌کردم که شاید من کودن و بی عقل هستم که نمی‌توانم توضیح دهم که گربه بالای درخت می رود!  ولی من کودن نبودم و کاملا درک می‌کردم که سگ  گربه را دنبال می‌کند. ولی چه فایده آنها را نمی‌توانستم بر زبان بیاورم. با خودم می‌گفتم اینجا دیگر جای من نیست و از فردا من به مدرسه نخواهم آمد. تمام احساسات و افکار زیبای کودکی‌ام لحظه لحظه سرکوب می‌شدند و ترسی شدید برای صحبت کردن و ابراز وجود در من شکل می‌گرفت، چون من به آنجا تعلق نداشتم.

آری من به هیچ جای کلاس احساس تعلق نمی‌کردم. احساس بی‌ارزشی می‌کردم و از خودم و هویتی که 6 سال بی‌خبر با آن زندگی می‌کردم بدم می‌آمد. تنها چیزی که برایم آشنا بود و هویتم را دچار تزلزل نمی‌نمود، غذایی بود که مادرم در کیفم گذاشته بود! بله این غذا بوی خانه و هویت آشنایی که به آن تعلق داشتم را می‌داد. هرچه بیشتر زمان می‌گذشت کلاس درس به مانند اتاقی سرد و تاریک با تصویری خشک و بی‌روح در ناخودآگاهم ثبت می‌گردید و من از پنجره کلاس روستایمان را می‌دیدم که چقدر از آنجا دورم.

در این بین سه چهار مرتبه تصاویر لوحه ها را دسته جمعی با کمک آقای طلایی بازگو کردیم ولی معلممان گفت که باید یکی یکی جلوی تخته سیاه حاضر شوید و نام مربوط به هر شکل را بگویید. بار دیگر نگرانی و استرسی عجیب سراسر وجودم را گرفت. سکوتی سرد تمام کلاس را فرا گرفته بود انگار همان بچه‌های خوشحال و شاد نبودیم که برای آمدن به مدرسه لحظه شماری می‌کردیم. نگران و مضطرب منتظر بودیم که معلم اسم کدام یک از ما را صدا خواهد کرد. انگار برای مردن آماده می‌شدیم. یک دفعه سکوت آقای طلایی شکست و یکی از بچه ها را صدا زد: “ابراهیم آشفته”!

ابراهیم با ترس و نگرانی پای تخته سیاه رفت و با صدایی لرزان شروع به نام بردن عکس‌ها نمود: داس – خروس – نخ – چرخ … تا رسید به آخرین عکس که شلوار بود ولی ابراهیم شلوار را به صورت تورکی تلفظ کرد: “شالوای”! معلم لبخند تلخی از روی تمسخر زد که باعث شد ما هم ابراهیم را مسخره کنیم و به تلفظ همیشگی او بخندیم! سپس ابراهیم کتک مفصلی هم از آقای طلایی خورد تا یاد بگیرد دیگر به شلوار شالوای نگوید!

بعد از آن هرگاه کلمه‌ای به زبان تورکی در کلاس به کار برده می‌شد، ناخودآگاه مسخره می‌کردیم و میزدیم زیر خنده. ولی نمی‌دانستیم چه اتفاقی برای شخصیت، غرور، و فرهنگمان دارد می‌افتد. یک بار من به مغازه  پوشاک موسی شاهدی رفته بودم که اتفاقا آقای طلایی هم آمد تا برای خودش یک شلوار بخرد. او از صاحب مغازه درخواست کرد که: منه بیر یاخجی شالوای وئر!  من با تعجب مانده بودم و می‌دیدم او نیز همانند ابراهیم و همانند همه ما به شالوای شلوار نمی‌گوید! فهمیدم که ابراهیم بیچاره بی‌گناه بوده. ولی این مسئله را هرگز نفهمیدم که آن روز ابراهیم چرا برای گفتن شالوای کتک خورد!؟

**توضیح از اوجاق:
شخص نویسنده این متن توانسته بر سختی‌های تبعیض زبانی و تحصیل به زبان غیرمادری فائق آید و تحصیلات عالی را با بهترین کیفیت به اتمام برساند. لاکن کم نبوده‌اند کسانی که از حمایت لازم جهت غلبه بر این سختی‌ها برخوردار نبوده‌اند و مجبور به ترک تحصیل شده‌اند. ایراهیم، شخص اشاره شده در متن یکی از آنهاست.
طبق مشاهدات مستند از تعداد کسانی که در دهه‌ی هفتاد در دروه‌ی ابتدایی تحصیل می‌کردند، کمتر از یک سوم آنها موفق به اتمام دوره‌ی دیپلم شده‌اند. شاید تمام این تراژدی لزوما مربوط به ممنوعیت تحصیل به زبان ترکی در ایران نباشد و پارامترهای زیاد دیگری هم دخیل باشند ولی آنچه که مسلم است آموزش اجباری تک زبانه بخش بسیار مهم این مسئله را شکل می‌دهد.
درست است در دوران اخیر تغییرات اجتماعی و فرهنگی تا حدود زیادی سیستم آموزشی ایران را تحت تاثیر قرار داه است ولی کماکان کودکان تُرک (و سایر کودکان غیر فارس) به انحای مختلف در معرض اشکال مختلف تبعیض زبانی قرار می‌گیرند و از فرصت‌های برابر برای پیشرفت در تحصیل و زندگی محرومند.