حاجی باختیار(اسفندیار عزیزی ) کورد کندی لی “توركه داوا” بیلَن

baxtiyar

دده‌قورقود كيتابيندا، ديرسه‌خان قوللوق‌چوسونون حيله‌سي ايله اوغلو بوغاج‌خاني اوخلا ووروب ييخاندا، “اوغلان آندا ييقيلديقدا، بوز آتلو خيزير اوغلانا حاضر اولدي. اوچ قاتلا ياراسين اليله سيغادي، – سانا بو يارا‌دان قورقما اوغلان، اؤلوم يوق‌دير. تاغ چيچگي، آنا سودي ايله سنين يارانا ملهم‌دير، – دئدي، غاييب اولدي.”(1.س.39) بو ملهمه ميفيك باخيشلا باخيلسا بئله، توركه‌داوانين ان اسكي چاغ‌لاردان بيزيم ميللتين آراسيندا وار اولدوغونون ثبوتودور.
تجروبه يولو ايله طبيعت ين هر سيرريني آچماغا چاليشان آتا-بابالاريميز، اينسانا عارض اولان دردلرين ده درمانيني ائله طبيعت‌ده آراميشدير. اونلارين اؤيرندييي درمان‌لار و ملهم‌لر يئني طبابت گلينجه‌يه قدر گوجله ايشلنيردي. اونا باخماياراق سون زامان‌لار شیمیایی داوالارين عارضه‌لريندن ياخا قورتارماق ايسته‌ين اينسانلار يئني‌دن توركه‌داوا يا “طب سنتي”يه قاييتميش‌لار.
بوتون تورك دونياسينا تاي كورد كندي/ کوت کندی كندينده ده يئني طيبابت گلينجيه قدر و حتي سون زامانلاردادا توركه داوا منيمسمه يين اؤزل بير يئري واريدي. بونون ندني بير توركه داوا بيلن كيمسه نين بو كند ده ياشاماسي اولابيلير. رحمتلي حاجي باختيار(ايسفنديار عزيزي) 1310-جو گونش ايلينده دوغولوب و1392-جي ايلده وفات ائتميشدير. او قونشو كندلرده توركه داوا بيلميه آدليم اولاراق چوخلارين اؤرنك اوچون ميقرئن كيمي علاجسيز ناخوشلوقلاردان قورتارميش دير. اونون دئديگينه گؤره توركه دوا بيليمين بؤيوك باباسيندان اؤيرنميشديرو ايندي ايسه اونون ايشلتديگي درمان يؤندملريندن اؤرنك اوچون بير نئچسين گتيريريك:
باش گؤتورمك: او ميقرئن توتانلارا دئييردي سيزين باشينيز دوشوب، گرك بير نئچه يول آج قارنا(ناشتا) گلَسيز باشينيزي گؤتورم. بوندان سونرا اونلارين ميقرئني بوتونلوكله قاييتماز بير دورومدا گيدريليردي. بو يؤندمي اؤزلليكله باشين توكوندن توتوب دريسين بير نئچه اؤزل و يؤنلو(جهت دار) دبريم(حركت) ايله گرچكلشديريردي.
گؤبك گؤتورمك: بعضا اينسان آغير بير شئي گؤتورنده بيردن سانجيلانير سونرا قارني يا دا داشاقلارينا يئل دولور(فتق). توركه داوا بيلَنلرين آراسيندا بونا گؤبك دوشمك و بونون درمانينا گؤبك گؤتورمك دئييبلر. بو ایشین اؤزل يؤندملري(تئكنيك) وار.
ايت ديرسه يي: گؤ‍‍زون ايچينه چيخان بير چؤوجه(جوش چرکی دردناک) دیر. حاج باختیار بونون توخداتماسی اوچون آغ ایتین دووارا ایشه میش گون وورموش سودییندن چیلی بارماغین اوجو ایله سورتمیی تجویز ائدردی. و او آندا ایت دیرسیی قاییدیردی.
ايت قاپماق: بيريني ايت قاپاندا ايت يييه‌سيندن چئينه‌مه آليرلار، و اونو يارانين اوستونه باغلاييرلار. (چئينمه: ساري ياغلا تندير چؤره‌ييني ايت يييه‌سي چئينه‌ييب وئرير.) بير گون‌دن سونرا اونو گؤتوروب اونون يئرينه قير يا قير-ساققيز قويوب باغلاييرلار. يارا ياخشي‌لاشينجا او صورت‌ده قالير. قير يارانين چيرك(ايرين)ين چكيب چؤله وئرير. يارا ياخشي‌لاشاندا قير دا قوپوب دوشور.
بیزووشا: قويون قولاغينا اوخشار و چؤله‌ايشله‌مه‌نين (ايسهالين) داواسي‌دير. اونو دمله‌ييب ايچيرلر و ايسها‌لي توخدا‌دير.
بويمه‌درن: سانجي‌سي اولان اونو دمله‌ييب ايچير. سانجيني كسير.
تيكه اؤتورمه: بيري‌نين اوره‌گينده تيكه قالاندا هر بير ائو اوجاق (هر ائوده آتا‌دان-آنا‌دان بيري تيكه اؤتورن اولسا، او اؤلن‌دن سونرا اوروسومو بيلن ائولادينا چاتير) اولسا اورا گئديرلر. اوره‌گينده تيكه قالانين قولونون بيريني توتوب بئلیندن بير آز يوخاريني قولون ايچينده اوزو يوخاري سيغايير.
چرتمه: اوشاق نظر اولاندا و بؤيوك آدامادا سويوق دَینده، بئلين تيغه يا اولگوج ايله چرتيب اوووب سونرا اوستونه كوپ قويورلار. كوپه بدنين ميندار قانين چكير.
چيخيق سالما: بعضاً اينسان يا ائو حيوان‌لارين‌دان بيري‌نين اعضاسي‌ يئرين‌دن جايير (چيخير). بئله حال‌لاردا چيخيغي سالماق اوچون اونو بير چيخيق‌چي يانينا آپاريرلار. چيخيق‌چي تجروبه اوزره اؤيرنديگي يوللا چيخيغي سالير. سونرا يومورتدانين ساري‌سيني قند اوووغونا قاتيب، بير آغ پارچايا چكيب چيخيق يا چاتداق تئرينه باغلايير. يومورتا ساري‌سي اونون آغري‌سيني چكير.
چيرتداغان(پامبیق اوتو): چؤلده تاغ شكلينده بيتير. مئيوه‌سي باش بارماق بوغونو بويوندا اولور. يازدا بيتير و يايدا يئتيشير، بوياسي ياشيل اولور يئتيشديكده بير آز سارالير. ايچي بالاجا كونجوت كيمي دنه و سو ايله دولو اولور. يئتيشنده شيشير و تاغ‌دان قوپور و ايچين‌ده‌كي دنه و سو هيزلا چؤله سپيلير. اونون سويو اينانيلماز قدر آجي اولور. دئييرلر قولاغيندا و باشيندا چيركي اولانين، ايكي دامجي قولاغينا يا بورنونا داميزديرسان، در حال چيركي تؤكور. اما چوخ خترلي اولدوغون‌دان تجروبه‌سيز آدام ايستيفاده ائدبيلمز چونکو شیددتله یاندیریر.
سينيق باغلاما: بو ايشين اوستاسينا سينيق‌چي دئييلير. سينيق‌چي تجروبه ايله بو ايشده مهارت قازانير. سينيغي آغيز-آغيزا قويدوقدان سونرا يومورتدانين ساري‌سيني قند و اون ايله قاتيب آغ بئزين اوستونه ياخيب سينيق و چاتداغا باغلايير. سونرا سوموك‌لر يئرين‌دن جايماسين دئيه، دؤرد دؤوره‌سينه تاختا قويوب باغلايير. قول سيناندا اونو بئله باغلاديق‌دان سونرا بويوندان آسيرلار. اونا گؤره بير آتا سؤزو يارانيب؛ بيرينه بير اوغورسوزلوق اوز وئرنده اونون قمينه ياخين آدامي قالسين دئيه “قولون سينيغي بويونوندو” دئييرلر.
قان آلما: عمومييت‌له قان آلماق بير چوخ دردلرين علاجي ساييليردي. بيري بير آز حال‌سيزلاياندا اونون بئليني بيلن آدامين بيري بير نئچه يئردن چرتيب كوپه گؤتوروردو.
كوپه گؤتورمه(کوپ قویما): قابيرغا باتاندا، قيميج اولاندا، بئل آغريياندا، باش آغريياندا، بارداق يا ايستيكانلا كوپه گؤتورورلر توخدا‌دير. بير تيكه اسكي‌نين(بئز) ايچينه كول ييغيب اونون اوجلاريني بير يئره توپلاييب پيلته كيمي باغلاييردی.اونون اوجونو نئفته باتيريب يانديرير و آغري اولان يئره قويور و بارداق يا ايستيكاني يانارين اوستونه قويوردو. اود يانديقجا بارداق اتي سومورور و اود سؤنور. بير نئچه دقيقه بئله قالير سونرا بارداغي گؤتورور.
مونجوق گؤتورمه: بير شخصين بئلي‌نين مونجوق‌لارين‌دان آغريياندا، اونو آغزي اوستده ييخيب آغرييان مونجوغونون اوستونده اولان دريني ايكي ال ايله چيمديكده توتوب چكيردی. بئله‌ليكله باتان مونجوق شيققيلداياراق يئرينه قايي‌دير.
يانيق: بيري‌نين بير يئري ياناندا، قويونون چيلخا و قاتقي‌سيز قيغيني اوجاغا تؤكوب يانديريرلار و او سووويان‌دان سونرا كولونو گؤتوروب يانيغين اوستونه باسيردی و بير هفته چكمه‌ميش يانيق ياخشيلاشير.
قورساق(معده) کوتو(مواد غذایی گاها هضم نشده و به صورت توده دیر هضم در میایند و باعث زخم معده میشوند): او بونو گیدرمک(رفع) اوچون گونده اوچ یول و هر یول اون دنه آرپا آتماغی تجویز ائدردی و بیر گون چکمه میش بو عاریضه گیدریلیردی.

eli-rehmeti
توپلایان: علی رحمتی

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *