نام اصلی چهاربرج چیست؟ (سندی معتبر درباره چهاربرج)

درباره نام و قدمت چهاربرج و تاریخ و جزئیات سکونت در منطقه مرحمت آباد و به طور کلی منطقه‌ی کنونی میاندوآب اطلاعات ضد و نقیضی وجود دارد. هر چه قدر که قرائت‌های سیاسی از تاریخ بیشتر بوده، همان قدر هم کار علمی، اصولی و عمیق درباره تاریخ کمتر. تاکنون هیچ گونه مطالعه‌ای بر مبنای اصول آکادمیک درباره تاریخ چهاربرج و اتیمولوژی (ریشه شناسی) علمی اسامی بومی و اصیل منطقه صورت نگرفته است. متاسفانه مانند اکثر مناطق ترک نشین، در چهاربرج نیز قرائت سطحی و عموما فارسی محور که از تریبون‌ها و نهادهای رسمی و سیستم معیوب آموزشی تبلیغ می‌شود، طرف پرطرفدار مباحثات تاریخی بوده است. در حالی که واقعیت می‌تواند متفاوت باشد.

البته نباید فراموش کنیم بحث زبان بحثی است فرهنگی. همانطور که داد و ستدهای فرهنگی بین ملّت‌ها و اقوام رخ می‌دهد، داد و ستدهای زبانی نیز امری معمول است. به عنوان مثالی جزئی‌تر همانطور که اسامی مکان ترکی در مناطق غیر ترک نشین ایران به وفور یافت می‌شود، وجود اسامی مکان غیرترکی (فارسی و …) در مناطق ترک نشین نیز امری غیر عادی نیست. ولی تحریف سیستماتیک اسامی ترکی در صد سال اخیر ایران یک واقعیت دردناک تاریخی است.

درباره اسم دقیق، قدیمی و ریشه‌دار چهاربرج اسناد زیادی وجود ندارد. شاید هم اگر وجود داشته باشد، هنوز پیدا نشده است. ولی یکی از اسناد قابل اتکا در این باره کتاب مرآت البلدان نوشته محمد حسن صنیع‌الدوله (ملقب به اعتمادالسلطنه، از رجال علمی-سیاسی قاجار، متولد مراغه) مربوط به دوره‌ی ناصرالدین شاه است.

کتاب مرآت البلدان کتابی است بر پایه‌ی کتاب نفیس معجم البلدانِ یاقوت حموی، مرقوم به عهد ناصری که به شرح شهرها، روستاها و قصبات ممالک محروسه قاجار پرداخته است. به جز مباحث جغرافیایی، گاه در این کتاب به درج پاره‌ای وقایع تاریخی نیز پرداخته شده است. با تخمینِ بر اساس فاکت‌های تاریخی می‌توان گفت که تالیف این کتاب مربوط به حداقل 130 سال پیش است.

چاربرج در مرآت البلدان – برای بزرگتر دیدن تصویر بر روی آن کلیک کنید.

در این کتاب به نام قدیمی چهاربرج بر می‌خوریم که در توضیح اینگونه آمده است:

چاربرج. در بلوک ساتلمش مراغه دو قریه می‌باشد که هر دو به چاربرج موسوم است. این دو قریه وصل به یکدیگرند و اراضی آنها از آب جغتو مشروب می‌شود. هر قریه چهل پنجاه خانوار دارد. (مرآت البلدان، ج 4)

از این نوشته کوتاه چند نتیجه معین و کونکرت استخراج می‌شود:

– در گذشته منطقه از لحاظ اداری و حکومتی زیر نظر مراغه بوده و جالب اینکه روستای “ساتیلمیش” از اهمیت سیاسی بیشتری نسبت به سایر روستاها برخوردار بوده. طوری که مرکزیت منطقه را داشته و چهاربرج بدانجا منسوب شده است.

–  اسم قدیمی و دقیق چهاربرج، “چـاربرج” است. اسمی که در زمان تغییر و رسمی سازی اسامی در زمان پهلوی اول (دوره اعمال سیاستهای یکسان‌سازی قومی – فرهنگی)، به چهاربرج تغییر شکل داده شده است. فرآیندی که درباره تغییر نام رودخانه “جغتو” و یا به اصطلاح عمومی ترکی “جیغاتی” به عبارت فارسی زرینه‌رود نیز به شکل تقریبا مشابهی اعمال شده است.

– در حدود 130 – 140 سال پیش اهالی در هر دو منطقه چهاربرج ساکن بوده و اصطلاحات بالا چاربورج و بؤیوک چاربورج تثبیت شده بوده‌اند. به نظر در آن دوره روستا جمعیتی بیش از 500 نفر داشته است.  همچنین همانند شکل امروزین به طور طبیعی زمین‌های زراعی از آب جیغاتی آبیاری می‌شده‌اند.

نتیجه:

صرف نظر از ریشه شناسی دقیق اسم چهاربرج، می‌توان شکل دقیق و تلفظ ترکی چهاربرج را به شکل زیر استنباط کرد:

• – بخش اول: با توجه به آنچه که گفته شد مسلم است که بخش اول اسم چهاربرج “چار” است نه “چهار”.
• – بخش دوم: زبان ترکی از لحاظ سیستم آوایی زبان بسیار قاعده‌مندی است. با توجه سیستم آوایی زبان ترکی و سیستم تلفظ بهینه، شیوه درست بخش دوم “بورج” (burj) است نه بُرج (borj).
• – در نتیجه دقیق‌ترین شیوه تلفظ و نوشتار به صورت چاربورج (charburj) خواهد بود.

سایت اوجاق نیز با اشراف به تاریخ واقعی (واقع گرایانه) منطقه و پیروی از این آنالیزها و فاکت‌های علمی، در نوشتار ترکی از اسم “چاربورج” و برای راحتی و انطباق بیشتر در نوشتار فارسی از “چهاربرج” استفاده می‌کند.

در این نوشته زیاد وارد جزئیات، اتیمولوژی و نظریه‌های گوناگون مطرح شده درباره نام چهاربرج نشدیم. ولی این مطلب می‌تواند مقدمه‌ای در این زمینه باشد. جای بحث و بررسی درباره تاریخ و قدمت منطقه بسیار زیاد است. انشاءالله با کمک محققین منطقه سعی خواهیم کرد مطالب متنوعی را درباره این موضوعات منتشر کنیم.